یک میزگرد در رادیو گفت وگو؛ لزوم توجه بیش تر به مستندسازی

نه به این که ماه تا ماه مطلب با امضایی ازم در روزنامه چاپ نمی شود، نه به این که بزنم به تخته امروز دو یادداشت با امضا دارم! این مطلب یک گزارش تنظیمی است از میزگردی در رادیو گفت و گو که در صفحه 9 روزنامه جام جم امروز 7 آذر 85 چاپ شده

برنامه «گفت و گوی روز» شبکه رادیویی گفت و گو یکی از برنامه های اصلی این شبکه تازه تاسیس رادیویی است که هر روز به صورت زنده به روی آنتن می رود. این برنامه که هر روز به یک موضوع خاص می پردازد، چندی پیش به بررسی برنامه های مستند تلویزیونی و لزوم توجه بیش تر دولت به مستند سازی در تلویزیون پرداخت و داریوش مودبیان استاد دانشگاه ، ارد عطارپور مستند ساز، مهدی نیرومنش مستند ساز و محمدرضا عباسیان مدیر کل رسانه بین الملل، مهمانان این برنامه، هر کدام از دریچه ای به بررسی این موضوع پرداختند
ابتدا داریوش مودبیان نمایش نامه نویس، بازیگر و استاد دانشگاه، با اشاره به این نکته که در همه دنیا برنامه های داستانی نسبت به برنامه های مستند از استقبال بیش تری برخوردارند، گفت: در تمامی کشورها دولت از تولید برنامه های مستند حمایت می کند. ولی در کشور ما نسبت به مستند ساز و فیلم های مستند بی مهری های زیادی می شود که بسیاری از مشکلات مستند سازی از همین بی توجهی آب می خورد
مودبیان در ادامه با شرح مختصری درباره انواع مختلف مستند های تلویزیونی و تفاوتش با گزارش خبری، بر لزوم گروه بندی برای ارزیابی مستندها تاکید کرد و طبقه بندی ساختاری را بهترین نوع طبقه بندی برنامه هایی از این دست دانست. به عقیده مودبیان، مستند گزارشی نخستین جزء طبقه بندی ساختاری است که در آن اتفاقی که به تازگی رخ داده، باید در کوتاه ترین مدت، و بسیار سریع و صریح گزارش شود. در این نوع مستند فیلم نامه جایگاهی ندارد و آگاهی به کلیات واقعه و رویداد برای گزارش مستند کافی است. مستند سازی درباره واقعه ای که درگذشته دور اتفاق افتاده و در سطوح مختلف تاثیرات جهانی داشته، دومین نوع مستند سازی است. در این شیوه مستندساز ناچار است به منابعی مثل تصاویر آن دوره رجوع کند. برای همین این گونه از مستند که عامل کارگردان در آن اهمیت زیادی دارد، به مستند آرشیوی هم معروف است
مستند توصیفی ، سومین نوع مستند است که به دلیل داشتن عواملی مثل تحقیق و پژوهش و تدوین حساب شده، یک مستند کامل به شمار می رود. درمستند بازسازی شده، علاوه بر اطلاعات پژوهشی و تحقیقی ، دیدگاه مستند ساز نیز بر روی مستند تاثیر می گذارد
مهمان بعدی برنامه ارد عطارپور مستند ساز تلویزیون، ابتدا به نقش مستندساز در استفاده از هر ابزاری برای تحکیم فیلم نامه اشاره کرد وگفت : در این روش دیدگاه مستند ساز بیش از واقعه در ساخت برنامه مستند مورد توجه قرار می گیرد. مثال صحبت هایش را هم مستندهای ساخته شده درباره جنگ جهانی دوم دانست
عطارپور ادامه داد: به طور طبیعی در همه جای دنیا مردم حاضرند برای سینمای داستانی پول بپردازند. ولی در سینمای مستند تقاضا حاکم نیست و به هر حال این سینما زیر نفوذ سینمای داستانی است. برای همین دولت ها در تلویزیون از سینمای مستند حمایت می کنند. برای این که سینمای مستند چرخه اقتصادی بهتری پیدا کند باید به بازارهای خارجی راه پیدا کند و به شبکه های خارجی فروخته شود
این مستندساز در ادامه به برخی از مشکلات و موانع موجود بر سر راه مستندسازی پرداخت و گفت: متاسفانه بودجه چندانی به سینمای مستند اختصاص داده نمی شود و از کسانی هم که در تلویزیون در این زمینه فعالیت می کنند، خیلی قدردانی نمی شود. بعضی از مدیران فرق زیادی بین مستند با فیلم داستانی قائل نیستند و از تفاوت های میان آن ها اطلاع چندانی ندارند. حتی برای ساخت فیلم مستند، فیلم سازان داستانی به کار گرفته می شود.چون به گمان آن ها کسانی که در سینمای داستانی موفق نشده اند، به مستندسازی روی آورده اند. اما خوش بختانه مستند سازان در شبکه چهارم سیما وضعیت متفاوتی دارند.
دیگر مستندساز مهمان برنامه در جواب یک سوال، از «مستندنما» به عنوان گرایشش در مستندسازی نام برد و گفت: بهترین کارهای مستند آن هایی هستند که درون خودشان داستانی دارند. من بعد از انتخاب سوژه با او گفت و گو می کنم و از لابه لای صحبت هایش داستان را شکل می دهم. سپس فیلم نامه را بر اساس همان صحبت ها می نویسم و بعد آن را با سوژه چک می کنم. در مرحله بعدی مطابق فیلم نامه پیش می روم و تمام هدفم این است که بیننده چیزهایی را که مطرح می شود، بپذیرد
مهدی نیرومنش ادامه داد: بنا به یک تعریف، مستند یعنی چیزی که تکرارناپذیر است. ولی 90 درصد مستندات تلویزیون را مصاحبه تشکیل می دهد. به عقیده من مصاحبه نیز می تواند تکرار ناپذیر باشد. چون دو مصاحبه که با یک موضوع در زمان های مختلف انجام می شوند، از نظر شرایط محیطی و مصاحبه شونده با هم متفاوتند و بنابراین ویژگی تکرار ناپذیری در موردشان اتفاق می افتد
محمدرضا عباسیان، مدیر کل رسانه بین الملل نیز در ادامه به یکی از مهم ترین مولفه های مستندسازی یعنی تحقیق و پژوهش پرداخت و گفت: وجود تحقیق و پژوهش در تولید یک فیلم مستند، سطحش را از لحاظ کیفی و باور پذیری بسیار بالا می برد
او در ادامه به روایت خاطراتش از ساخت مستند «قانا» پرداخت تا تفاوت گزارش و مستند را بهتر روشن کند: در سال 1996 که برای تهیه گزارش به جنوب لبنان رفته بودیم، خیلی اتفاقی از جایی گزارش تهیه کردیم که وابسته به نیروهای سازمان ملل بود و مردم زیادی از دست ارتش اسرائیل به آن جا پناه آورده بودند. چون مطمئن بودند به آن جا حمله نمی شود. بعد از این که آن گزارش از تلویزیون پخش شد، درآن محل اتفاق مهمی افتاد؛ بسیاری از مردم در همان محل سازمان ملل مورد حمله قرارگرفتند. بعد از هشت سال برای پی گیری سرانجام کسانی که درآن محل حضور داشتند، با ایده و فیلم نامه به لبنان برگشتم و بر اساسش مستندی به نام «قانا» ساختم. مسلما بین گزارش سال هزار و سیصد و هفتاد و مستندی که در سال هشتاد و چهار ساخته شد، تفاوت های زیادی وجود دارد. موضوع این دو فیلم درباره فاجعه کشتار قانا بود، ولی نتیجه آن ها متفاوت بود و هیچ شباهتی بینشان وجود نداشت
عباسیان به عنوان مدیر کل رسانه بین الملل، وظیفه این اداره را فروش تولیدات سازمان صدا و سیما در خارج از کشور عنوان کرد و گفت: مشکل جایگاه وضعیت مستند در اینترنت فعلاً در حوزه وظایف و مسئولیت های ما نیست
محمد رضا عباسیان در مورد وضعیت مستند سازان و مستند سازی در تلویزیون ایران گفت : من کارمند رسمی سازمان صدا وسیما هستم و فیلم مستند قانا به کارگردانی من در شش ماه اخیر جایزه اول شبکه الجزیره و بهترین مستند سال توسط مستندسازی سیما را کسب کرده است. ولی در سازمان صدا وسیما هیچ تقدیری از من نشده. اگر من یک کارگردان سینمایی بودم، مطمئن باشید از من تقدیر می کردند
وی ادامه داد: پخش مستندهای تلویزیونی از ساعت یک شب به بعد، باعث می شود بیننده ای برایشان وجود نداشته باشد. در حالی که اگر در زمان مناسب پخش شوند، ممکن است از سریال های داستانی هم مخاطب بیش تری داشته باشد. ولی هیچ آزمایشی هم در این مورد انجام نمی شود برنامه های شبکه رادیویی گفت و گو را از ساعت 18 تا 24 هر روز بشنوید